Günümüzde hem doktorlar hem de toplum tarafından bilinirliği artan ADHD, davranış problemlerinin gözlendiği ruhsal bir hastalıktır. Ağırlıklı olarak çocuklarda ve gençlerde ortaya çıkan, öğretim hayatı döneminin başlangıcıyla birlikte daha belirgin hale gelen hastalık çocukların deyim yerindeyse ele avuca sığmaması, yerinde duramaması, dikkatini uzun süre belirli bir şeye verememesi gibi sonuçlarla kendini gösterir. Peki ADHD neden kaynaklanır? Tedavi yöntemleri nelerdir?
Genetik Bir Hastalık: ADHD
Açılımı “Attention Deficit Hyperactivity Disorder” olan ADHD dilimize Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (“DEHB”) olarak geçmiştir. Uzun yıllar boyunca dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) olarak kabul edilen hastalık 1990’lı yıllarda hiperaktivite hastalığını da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. ADHD hastaları 3 alt kategoriye ayrılır:
Dikkat Eksikliği Modeli
Hastalığın bu tipinde dinleme problemleri, dikkatin kolayca dağılması, yönerge takibinde zorlanma, günlük faaliyetlerde unutkanlık gibi olumsuz durumlar ortaya çıkar.
Hiperaktif-impulsif Model
Yerinde duramama sorununun ön plana çıktığı bu hastalık tipinde çok fazla koşma, tırmanma, sürekli hareket etme, sıra bekleyememe, çok konuşma gibi durumlar ön plandadır.
Kombine Model
Hastalığın yukarıda belirtilen 2 modelinin bir karması olarak tanımlanabilen kombine model pratikte en yaygın olan ADHD olarak karşımıza çıkar.
Okul çağına gelmiş çocukların %8’inde ADHD görülür1. Ergenlik çağındaki çocuklarda bu oran %6’ya düşerken yetişkinlerde görülme sıklığı %4’tür2. Hiperaktif-impulsif tipin erkek çocuklarda görülme oranı kız çocuklara göre 4 kat fazladır. Dikkat eksikliği modelinde bu oran 2’ye düşer3. Hastalığın erkek çocukları daha fazla etkilemesinin nedeni henüz bilinmemektedir.
ADHD kalıtsal nedenlere dayanan bir hastalıktır. Genetik miras hastalığın ortaya çıkmasında en önemli faktördür. Hastalarda yapılan incelemelerde beyin fonksiyonlarının diğer insanlara göre farklı işlediği gözlemlenir. Dikkatle ilgili beyin bölgeleri sağlıklı kişilere göre daha düşük fonksiyonlu veya hacim olarak küçüktür. Genetik geçişli bir hastalık olmasının sonucu olarak annesinde veya babasında ADHD olan bir çocuğun bu hastalığa yakalanma olasılığının oldukça fazla olduğu söylenebilir. Ayrıca prematüre doğan bebeklerde ve kafa travması geçiren çocuklarda ADHD görülme olasılığı yüksektir.
ADHD Belirtileri
ADHD belirtileri hastalığın tiplerine göre şu şekilde detaylandırılabilir:
Dikkat Eksikliği Modelinde Görülen Belirtiler
- Eşyalarını kaybetme
- Sorumluluklarını unutma
- Talimatları takip edememe
- Oyun, ödev ve diğer her türlü faaliyette yaptıkları işe konsantre olamama
- Dikkatin kolayca başka bir yöne kayabilmesi
- Birisi konuşurken sabredip dinleyememe
- Dağınıklık
- Zihinsel çaba gerektiren faaliyetlerden çabuk sıkılma
- Yapılan faaliyetlerde sıkça dikkatsiz davranma
Hiperaktif-İmpulsif Modelinde Görülen Belirtiler
- Yerinde duramama
- Sürekli koşma veya bir yerlere tırmanma
- Çok fazla konuşma
- Kendi kendine sessiz şekilde oyun oynayamama
- Başkaları konuşurken lafını kesme
- Sıra bekleyememe
- Sabit şekilde oturamama, sürekli kıpırdanma
ADHD hastalığından muzdarip olan çocuklar hem ev hayatında hem de sosyal hayatta birçok zorlukla karşı karşıya kalır. Okullar ADHD hastası olmakla birlikte bununla ilgili bir teşhis konmamış öğrencileri akademik ve sosyal olarak yönlendirmekte eksik kalabilir. Öğretim hayatı boyunca çocukların dersler konusunda sıkıntı yaşamaları ve öğrenme güçlüğü çekmeleri muhtemeldir.
ADHD Tedavi Yöntemleri
ADHD tedavisinde en önemli adım hastalıkla ilgili aileyi detaylı şekilde bilgilendirmektir. Tamamen beyin fonksiyonlarıyla ilgili olan bu hastalığın ailenin yetiştirme tarzıyla alakası yoktur. Hastalıkla ilgili toplumsal ön yargılardan uzak kalmaları sağlanarak tedavi konusunda ailenin aydınlatılması ve bunun sonucunda iş birliği içinde olması önemlidir.
Çocuğun yaşı, cinsiyeti, varsa diğer hastalıkları ve ADHD bakımından gösterdiği belirtiler göz önünde bulundurularak her hastaya özel bir tedavi yolu izlenir. ADHD ilaçlı veya ilaçsız şekilde tedavi edilebilir. Terapi ağırlıklı işleyen ilaçsız tedavi yönteminde çocuklara beyinsel ve fiziksel çalışmalar yaptırılır. Terapinin yanı sıra doktorun uygun görmesi halinde ilaç desteği de verilebilir. Günümüzde ADHD tedavisinde dünya genelinde stimülan grubunda yer alan ilaçlar öncelikli olarak tercih edilmektedir. İlaç tedavisi mutlaka doktor kontrolünde başlamalı ve devam etmelidir.
ADHD tedavisinde en önemli kriter ailenin sabrıdır. Bunun yaramazlık değil bir hastalık olduğu konusunda ebeveynlerin bilinçli olması tedavi sürecinin daha hızlı şekilde sonuca ulaşmasını sağlayacaktır.
1 https://www.ipe.com.tr/tr/icerik/74/dikkat-eksikligi-hiperaktivite-bozuklugu-adhd
2 https://www.medicalpark.com.tr/dikkat-eksikligi/hg-2289
3 https://www.ttb.org.tr/STED/sted0303/dikkat.pdf